برای اولین‌بار توسط کارکنان‌شهرداری در شهر نیویورک برای کنترل آب وسیله‌ای به نام ترکمتر اختراع‌شد. کار این وسیله کنترل‌آب به وسیله باز و بسته‌کردن پیچ و مهره‌های اتصالات آب‌شهری بود و این کار باعث ایمنی در کار هم می‌شد.

در سال ۱۹۲۰ این وسیله را برای استفاده در خط‌تولید خودرو در شرکت کرایسلر، تولید و آچار آن هم اختراع‌شد. و در سال ۱۹۳۸ ترکمتر را به تولیدانبوه رسید. هم‌اکنون این ابزار در تمام کارگاه‌های‌صنعتی، خط‌تولید کارخانه‌ها، صنایع‌سنگین و.‌‌.. استفاده‌می‌شود.

ترکمتر

ابزاری برای اعمال دقیق گشتاور به یک اتصال‌دهنده پیچ‌ومهره است. به‌عبارتی‌دیگر کار این ابزار کنترل و سنجش میزان گشتاوراعمالی در هنگام باز و بسته‌کردن پیچ‌ومهره است.

این ابزار امروزه در انواع‌مختلف و در مقیاس‌های اندازه‌گیری متفاوتی در بازار وجوددارد. همچنین یکی از ابزارهای بسیارلازم و ضروری در صنایع‌خودروسازی، کشتی‌سازی و کلیه صنایع‌ساختمانی و عمرانی می‌باشد.

روی آچارترکمتر یک شاخص وجوددارد که به وسیله‌ی آن می‌توان گشتاور موردنیاز را تنظیم‌نمود. واحدشاخص طبق استاندارد جهانی نیوتن‌متر می‌باشد و هر آچار دقت‌اندازه‌گیری خاص خود را دارد. در صنعت میزان‌دقیق و مشخص ترک پیچ‌ها (مقدار سفت‌شدن پیچ‌ها) بسیار حائزاهمیت است. زیرا درصورت اعمال نیروی‌کم (شل‌بودن پیچ) و یا اعمال نیروی بیشتر ازحدمجاز (سفت‌شدن بیش‌ازحد) دستگاه یا وسیله موردنظر از نظر کارایی با مشکل روبرو خواهدشد.

برای اندازه‌گیری گشتاورِ سیستم‌هایی که حالت گردنده و چرخشی دارند، از ترکمتر استفاده‌می‌شود. مانند موتور گیربکس ماشین، در کل برای مواردی که اندازه‌گیری نیروی وارد بر محور جسم‌گردنده نیازاست، کاربرددارد.

تعریف گشتاور:

حاصلضرب نیروی واردبر یک‌جسم از نقطه‌اثر نیرو تا نقطه‌ای که جسم بر اثر همین نیرو دوران می‌کند گشتاور یا تورک(Torque) نام‌دارد.

برای مثال هنگامیکه می‌خواهید پیچی را با یک آچار بچرخانید نیروی لازم برای گرداندن آنرا گشتاور می‌گویند. دراین‌حالت گشتاور برابراست با مقدار نیروی‌لازم ضربدر فاصله مرکزپیچ تا مکانی که نیرو به آچار اعمال می‎‌شود. واحدهای گشتاور عبارتست از: نیوتن در متر

اندازه‌گیری گشتاور به دوصورت انجام‌می‌شود:

1-دینامیکی: با استفاده از سنسور الکتریکی درحین بستن انجام‌می‌شود و گشتاور اعمال‌شده به صفحه‌نمایش منتقل‌می‌شود.

2-استاتیکی: با استفاده از ترکمتر و پس از بستن، انجام‌می‌شود.

دقت اندازه‌گیری دینامیکی بیشتر از استاتیکی است. زیرا در اندازه‌گیری استاتیکی به دلیل خطای‌دید انسان درهنگام خواندن گشتاور و اعمال گشتاورمضاعف بعد از بستن، گشتاوری بیشتر از گشتاور اعمال‌شده بر اتصال مشاهده‌می‌گردد.

انواع ترکمتر :

انواع ترکمتر باتوجه به اندازه و میزان مصرف به مواردزیر تقسیم‌می‌شوند که در ادامه به توضیح هرکدام می‌پردازیم.

• تقه‌ای:

• از این نوع ابزار برای استفاده در کارگاه‌های صنعتی استفاده‌می‌شود. در این نوع از انواع ترکمتر، وقتی گشتاور به میزان موردنظربرسد، تقه یا ضربه‌ای را احساس‌می‌کنید که این تقه به معنی این است که گشتاور به حالت موردنظر رسیده‌است.

• کمرشکن:

• ترکمتر کمرشکن ابزاری خاص است و تقریبا زیر مجموعه‌ای از نوع تقه‌ای محسوب‌می‌شود. در وسط آن لولایی وجوددارد که وقتی به گشتاور موردنظر می‌رسد ترکمتر از آن نقطه موردنظر تا می‌شود یا به اصطلاح دیگر می‌شکند.
  

• ساعتی یا عقربه‌ای:

• از این نوع ابزار بیشتر برای خط‌تولید کارخانه‌ها استفاده‌می‌شود و کاملا مخصوص است. عقربه‌‌ای که روی این ترکمتر نصب‌شده به شما این امکان را می‌دهد که گشتاور واردشده را مشاهده‌نمایید.

• دیجیتال:

• ترکمتر دیجیتال زیر مجموعه‌ای از نوع تقه‌ای می‌باشد و دارای دقت‌بالایی است. بر روی این ابزار، نمایشگری طراحی‌شده که با استفاده از آن گشتاور واردشده قابل‌مشاهده و دیدن است.

• برقی یا شارژی:

• یکی‌دیگر از انواع ترکمتر، برقی یا شارژی است که وظیفه آن مانند بقیه ترکمترها تنظیم گشتاور برای بستن پیچ‌ومهره است. تنها تفاوت آن این است که از این‌نوع برروی دریل و پیچ‌گوشتی‌شارژی استفاده‌می‌شود. درواقع پشت سه‌نظام حلقه‌ای قراردارد که بر روی آن اعدادی نوشته شده‌است. به وسیله این حلقه می‌توان گشتاور دستگاه را مطابق نیازمان تنظیم‌کنیم.

• کرنومتری:

• از ساده‌ترین انواع ترکمترها که کار با آن‌ها بسیار راحت‌است نوع کرونومتری می‌باشد که در آن این امکان برای شما وجوددارد که میزان گشتاور را تنظیم‌کنید. برای این‌کار باید انتهای دسته را فشاردهید و بچرخانید. لازم‌است بدانید خود دستگاه ترکمتر در بازه‌های متفاوتی وجوددارد و شما باید با توجه به نیازتان ترکمتری را انتخاب‌کنید که مقدار گشتاور موردنیازتان دربازه مربوطه باشد.

• جغجغه‌ای:

• ظاهر ترکمتر جغجغه خیلی شبیه جغجغه‌های دوران بچگی است اما به صورت صنعتی شده‌است.

• بادی:

• زمانیکه گشتاور موردنیاز به قدری زیاداست که از حدتوان نوع‌دستی فراتراست از ترکمتر بادی استفاده‌می‌شود برای مثال در صنایع فولاد، کشتی‌سازی و پتروشیمی کاربردبسیار دارد؛ درواقع ترکمترهای دستی تا ۳هزار نیوتن و ترکمترهای بادی تا ۸۰ هزار نیوتن را می‌توانند تحمل‌کنند و منبع‌تغذیه آنها پمب‌باد و کمپرسورباد است.

• هیدرولیک:

• از این نوع نیز همانند نوع‌بادی برای صنایع‌سنگین استفاده‌می‌شود. حتی می‌توان اظهارداشت که توان و قدرت بیشتری برای تنظیم گشتاورها دارند و در مکان‌هایی که از هوا یا بادفشرده نمی‌توان استفاده‌کرد از ترکمتر هیدرولیک استفاده‌می‌شود.

• شاهینی:

• مزیتی که دارد این‌است که، در هنگام سفت‌کردن پیچ شما می‌توانید از میزان نیروی اعمال‌شده به پیج اطلاع پیداکنید. این مدل ترکمترها به دلیل اینکه فنر ندارند به کالیبراسیون کمتری احتیاج‌دارند. البته در صورتیکه نکات استفاده‌صحیح از دستگاه را رعایت‌کنید. شرکت تونیچی ژاپن یکی از سابقه‌دارترین و قدیمی‌ترین تولیدکنندگان ترکمتر می‌باشد.

موارد استفاده ترکمتر:

• بیشتر در کارخانجات توسط مهندسین و افراد متخصص و فنی برای چک‌کردن ترک اتصالات (گشتاور) مورداستفاده قرارمی‌گیرد.
• برای پیچاندن پیچ‌ها بطوردقیق و یکسان و نیز کنترل‌کیفیت، اتصالات ایمنی و برای بازرسی و تولید، تحقیق و توسعه، تعمیر و نگهداری از ترکمتر استفاده‌می‌شود.
• در حقیقت مهندسین و متخصصین برای تولید قطعاتی که دارای پیچ‌ومهره هستند و یا سرویس و نگهداری به طوراستاندارد و بدون‌مشکل باشد نیاز به ترکمترهای خاص دارند.

میزان دقت ترکمترها

میزان دقت ترکمترهای دستی حداکثر تا رنج ۳۰۰۰ نیوتن‌متر است. ترکمترهای دستی در زمان واردشدن گشتاور دقتی حدود ۳درصد دارند. ولی ترکمترهای ساعتی و دیجیتالی در زمان واردشدن گشتاور دقتی معادل یک‌درصد دارند.

کاربرد ترکمتر در دریل

اکثر دریل‌ها و پیچ گوشتی‌ها، حلقه تنظیم‌گشتاور دارند. این حلقه یا همان ترکمتر در دریل به کاربر این اجازه را می‌دهد تا بتواند اندازه گشتاور را بااستفاده از حلقه کنترل‌ترکمتر، کنترل‌کند. حلقه تنظیم گشتاور در موقع بستن و سفت‌کردن پیچ، قابل‌استفاده است.